Πώς να γράψεις

Στα πλαίσια της από των νεωτάτων χρόνων μου ματαιοδοξίας να αποτυπώνω τις σκέψεις μου στο χαρτί (ή στην οθόνη αργότερα...), διάβασα αυτές τις μέρες το βιβλίο “Πώς να γράψεις” της Μανίνας Ζουμπουλάκη.

Τη συγγραφέα την είχα γνωρίσει σ’ ένα σεμινάριο δημιουργικής γραφής που πήγα τυχαία το 2003. Βασικά με είχε κουβαλήσει ένας συνάδελφος με συγγραφικές ανησυχίες. Αυτός τουλάχιστο όλο και κάτι έγραφε, εγώ παρέμενα στις ανησυχίες. Μου είχε κάνει εντύπωση τότε η αμεσότητά της, η μη-δασκαλίστικη διάθεσή της, φαινόταν σαν να βαριέται, ενώ όλοι περιμέναμε τις μυστικές συμβουλές της για να μην παραμείνουμε επίδοξοι συγγραφείς (αναθεμά μας...).

Κάπως έτσι είναι γραμμένο και το βιβλίο της. Με ύφος παρέας, γράφει σε δεύτερο πρόσωπο, σαν να κουβεντιάζει με τον αναγνώστη, χρησιμοποιώντας καθημερινή γλώσσα (θα κάτσω να μετρήσω το “γάμησέ τα”), χωρίς περισπούδαστες υποδείξεις.
Τί πρέπει να κάνει κάποιος για να γίνει συγγραφέας; Κατ’ αρχήν να διαβάζει πολύ. Όχι μόνο βιβλία, αλλά και περιοδικά, εφημερίδες, δοκίμια για να ανακαλύψει το ύφος και την τεχνοτροπία του κάθε είδους, για να μπορέσει (ίσως) να διαμορφώσει έτσι το προσωπικό του στυλ. Στην συνέχεια πρέπει να γράφει συνεχώς. Να κρατά σημειώσεις για μια κουβέντα που άκουσε, για μια ιδέα που του ήρθε την ώρα που ήταν στην τουαλέτα, για ένα παρελθόν που νόμισε ότι σβήστηκε από την μνήμη.

Προτείνει μια σειρά από ασκήσεις. Ενδεικτικά: α) γράψε ό,τι σου έρθει στο κεφάλι με καταιγιστικό ρυθμό, χωρίς απαραίτητα να υπάρχει κάποιο νόημα, β) περιέγραψε μια ανάμνηση της παιδικής σου ηλικίας, γ) περιέγραψε μια φωτογραφία. Γιατί ασκήσεις; Γιατί υποστηρίζει, και συμφωνώ απολύτως, πως το γράψιμο δεν είναι μόνο ταλέντο, κυρίως μαθαίνεται. Δεν μπορείς να μάθεις μπουζούκι κοιτώντας του, πρέπει να τσούξουν λίγο τα δαχτυλάκια σου. Επιμένει πως η συγγραφή ενός βιβλίου δεν είναι "κατασκευή", αλλά δημιουργία. Είναι αφήγηση γεγονότων που εμπλουτίζεται, όταν χρειάζεται, με διαλόγους, για να γίνει η πρόζα πιο ζωντανή, πιο ελκυστική για τον αναγνώστη.

Στο βιβλίο αναφέρει πολλές "τεχνικές" λεπτομέρειες για τη χρήση των συστατικών της γλώσσας, ουσιαστικών, επιθέτων, επιρρημάτων, παρομοιώσεων και όλων αυτών που συνθέτουν ένα κείμενο. Η κεντρική ιδέα πως όλα αυτά πρέπει να χρησιμοποιούνται με μέτρο. Η υπερβολική (συχνά προσποιητή) χρήση τους μάλλον κουραστική είναι παρά λογοτεχνική.

Στην εύλογη απορία που έχουμε όλοι μας για τον τρόπο της γραφής απαντά αφοπλιστικά λέγοντας πως "γράφεις όπως μιλάς", τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο. Αφήνεις τον εαυτό σου ελεύθερο, όπως συμβαίνει και στον προφορικό λόγο, και "ανοίγεις κουβέντα" με το λευκό χαρτί ή με την άδεια οθόνη. Μου αρέσει αυτή η σκέψη και την εφαρμόζω αυτές τις μέρες στις καταχωρήσεις του blog.

Αυτό που χαρακτηρίζει ένα συγγραφικό πόνημα, κατά τα λόγια της συγγραφέως πάντα, είναι ο νταλκάς του συγγραφέα. Αυτό το "κάτι" που κάνει τη διαφορά και κάνει τον αναγνώστη να μη θέλει ν' αφήσει το βιβλίο από τα τα χέρια του. Κάποιος μπορεί να γράψει επειδή έχει νταλκά, όχι επειδή θέλει να βγάλει λεφτά ή είναι ψώνιο. Ο συγγραφέας εκτίθεται, βγάζει τα μύχια της ψυχής, αφήνει την πένα του ελεύθερη να κινηθεί σχεδόν μόνη της πάνω στο χαρτί. Δε θέτει δικαιολογίες, ούτε υπεκφεύγει, όλα αυτά κάνουν ένα βιβλίο να ξεχωρίζει. Θα με ρωτήσετε δικαιολογημένα: "εσύ έχει νταλκά;" Όχι, αλλά άμα αρχίσω να γράφω (αμήν και πότε) μπορεί να μου βγει και τότε θα εμφανιστεί το επόμενο μεγάλο best seller στις προθήκες των βιβλιοπωλείων!

Τελειώνοντας, το βιβλίο απαντά στο ερώτημα της έλλειψης χρόνου. Η Ζουμπουλάκη αναφέρει πως σχεδόν κανένας συγγραφέας δεν είναι αποκλειστικής απασχόλησης, όλοι ασκούν κάποιο επάγγελμα και παράλληλα γράφουν. Παραθέτω αυτούσιο ένα μικρό, άκρως συγκινητικό, απόσπασμα:

Το επιχείρημά μου είναι το εξής: για κάθε συγγραφέα που είναι μόνο συγγραφέας, υπάρχει κι ένας συγγραφέας που κάνει παράλληλα κάποια άσχετη δουλειά για να ζήσει. Το γράψιμο σ' αυτές τις περιπτώσεις γίνεται καταφύγιο, το κομμάτι της ζωής σου στο οποίο κλείνεσαι και λειτουργείς πιο ζωντανός από οπουδήποτε αλλού, σαν ένα προσωπικό λούνα-παρκ, ένας είδος ναρκωτικού, ένα μόνιμο ταξίδι αναψυχής που δεν μπορείς να κάνεις χωρίς αυτό. Τέλος, αν είσαι σε αδιέξοδο και γράψεις για τη δουλειά που γνωρίζεις απ' έξω και ανακατωτά επειδή τη βιώνεις καθημερινά, είναι βέβαιο ότι θα γράψεις ένα πολύ καλό κείμενο...

Σκέτη μαγεία...